In deze uitverkochte en bloedhete Erfgoedarena kijken we samen met drag icoon Diva Mayday, Rotterdamse dragqueen Ma’Ma Queen, de fierce, getalenteerde Roseè Sheneè Plastique, 2018 Youth Pride Ambassador Loena Maas en burlesque performer Miss Cartier naar de boeiende geschiedenis van drag en de impact ervan op mainstream media.

Introductie door Nel van Dijk en Diva Mayday

De avond wordt geopend door directeur van de Reinwardt Academie, Nel van Dijk en geeft erna het woord aan moderator Diva Mayday. Diva Mayday is één van de oorspronkelijke dragqueens in de dragcultuur in Nederland en is te herkennen van rode lopers, Pride-evenementen wereldwijd en van haar werk op televisie. “We gaan het vanavond hebben over drag en hoe belangrijk drag is voor het cultureel erfgoed, maar ook als kunststroming in het algemeen. Maar voordat we hierover met elkaar in gesprek gaan is het tijd voor een performance. Mag ik daarom een heel hard applaus voor Miss Cartier!”

Act 1 

Miss Cartier playbackt en danst op het nummer I Don’t Speak Frence (Adieu) van Jonas Aden.

Cultural History: Drag 101 

De eerste spreker van de avond is Diva Mayday en voor deze Erfgoedarena neemt ze ons mee in de geschiedenis van drag. 

Waar komt drag vandaan?

“We zijn nog niet helemaal zeker waar drag precies vandaan komt, maar dat het al heel lang bestaat is zeker. Zo is drag een fenomeen wat teruggevonden kan worden in de zeventiende eeuw. Ook kwam het voor in de tijd van de oude Grieken en zelfs in het tijdsperk van William Shakespeare. Vroeger was het zo dat vrouwen het podium niet op mochten. Dus wat werd er gedaan? Mannen namen de damesrol over en het fenomeen dress-as-girl kwam tot leven.” 

Homohaat en discriminatie 

“Helaas werd drag niet altijd geaccepteerd, zelfs niet door mensen uit de eigen community. We werden overal waar we kwamen verstoten, zelfs door de gays. Hierdoor moesten we ons eigen plekje veroveren. Dit gebeurde in het New York van de jaren zestig en zeventig waar dragqueens een thuis vonden. In die tijd ontstonden de eerste ‘drag houses’ en zogeheten ‘balls’ voor homo’s en transgenders. Drag was toen verboden. Gelukkig waren er activisten als Sylvia Rivera en Marsha P. Johnson die zich tegen de gevestigde orde keerden. Voor alles wat zij in die periode voor de emancipatie van gays en transgenders hebben gedaan zijn we ze nog steeds heel erg dankbaar.” 

Wat is drag precies? 

“Drag is meer dan alleen maar een man die zichzelf als vrouw verkleed: drag is een expressievorm. Als jongetje bijvoorbeeld wilde ik altijd in het middelpunt van de aandacht staan, dus begon ik me te verkleden. Ik vond met name de transformatie man-naar-vrouw interessant, omdat ik dan een totaal ander persoon kon zijn. Mijn moeder zat in die tijd in de muziek en had thuis platen van Dolly Parton. Dolly Parton had een overdreven hoeveelheid vrouwelijkheid. Grote tieten, lange nagels, hoge hakken en een smalle taille. Eigenlijk had ze alles wat ik niet had. Ik raakte zo geobsedeerd door die vrouw dat ik dacht: dat wil ik ook. Toen begon ik steeds ‘gewaagdere’ outfits aan te trekken en deed ik mee aan playbackshows met nummers van Dolly Parton en Madonna. Die twee zijn voor mij echt helden geweest in die tijd. Zij hebben mij gevormd tot wie ik ben.” 

Emancipatie 

“Eind jaren tachtig veranderde er veel in de drag scene en werden toevluchtsoorden als de RoXY en de iT geopend in Amsterdam: allemaal veilige plekken waar drags zichzelf konden zijn. Dit was ten tijde van de eerste emancipatiegolf van dragqueens en het openen van deze clubs heeft daar een grote rol bij gespeeld. Wel moesten we beschermd worden, want we waren nog niet helemaal veilig. Sinds de jaren negentig is er ook weer veel veranderd. Zo werden in 2001 de eerste homohuwelijken ter wereld gesloten. Die jaren waren heel goed voor dragqueens. Jammer genoeg lijkt de tolerantie nu juist weer af te nemen.” 

Panel: No Size Fits All 

Diva Mayday neemt weer de rol aan als moderator en leidt het onderwerp van het panelgesprek in. “Er zijn veel verschillende vormen van drag. Ik ben zelf bijvoorbeeld iemand van de oude generatie, maar wanneer is iets eigenlijk drag? En wanneer ben je een dragqueen, dragking of transqueen? Wat mag je wel en niet zeggen? En hoe moeten we eigenlijk omgaan met al die etiketten? Daarover gaat dit paneldebat.”  

Miss Cartier over haar obsessie met transformaties  

“Hoe voel jij je als drag?”, vraagt Diva Mayday aan Miss Cartier. Miss Cartier is naast gastcurator van deze Erfgoedarena ook live jazz vocalist, burlesque performer en reality TV-icoon. “Voor mij is het mijn manier om mezelf te uiten. Ook haal ik door drag te doen het uiterste uit mezelf en dwingt het me om iedere dag weer de slingers op te hangen. Bovendien is het leuke aan drag dat je veel kanten op kunt gaan. Soms zet ik letterlijk een andere pet op of draag ik sneakers in plaats van hakken. Ik zie eigenlijk iedere dag hoe ik verander en dit laat ik terugzien in de manier waarop ik me uitdruk. De afgelopen tijd begint ook mijn identiteit steeds meer te vervagen. Ik leg mezelf minder regels op en put uit mijn eigen inspiratiebronnen zonder me bezig te houden met wat andere drags daarvan vinden.” 

Loena Maas over de hoge eisen die worden gesteld aan transvrouwen  

“Hoe is jouw blik op drag?”, vraagt Diva Mayday aan Loena Maas. Loena was in 2018 de eerste Youth Pride Ambassador van Amsterdam en is sindsdien een stijlicoon, burlesque-performer en ambassadeur voor de transgendercommunity. “Als transvrouw die drag doet wordt er vaak toch anders naar je gekeken. Zo bepaalt de mate waarin ik er vrouwelijk uitzie of ik veilig over straat kan. Als man is het net iets makkelijker om drag te doen en schijt te hebben aan wat anderen van je denken. Als vrouw is dat moeilijker, omdat de verwachtingen bij trans vrouwen heel erg hoog liggen. Zo wordt er van mijn omgeving verwacht dat ik altijd een dikke laag make-up draag en me vrouwelijk kleed om overtuigend over te komen. Door drag te doen vervagen al die strenge regeltjes die ik als zo hinderlijk ervaar.” 

Ma’Ma Queen over hokjesdenken 

”Hoe identificeer jij jezelf?”, vraagt Diva Mayday aan Ma’Ma Queen. Ma’Ma Queen is de trotse moeder van het House of Holographic Hoes, modeontwerper en was onderdeel van de eerste cast van Drag Race Holland waar ze derde werd. “Dat is een leuke vraag, omdat ik meerdere ‘vakjes’ aantik. Zo voel ik me hetero, gay, lesbisch, trans en non-binair tegelijkertijd. De maatschappij is in mijn opzicht teveel ingericht in hokjes. Bij mijn geboorte is bepaald dat ik als man door het leven moet, bijna als een soort keurmerk. Toen ik jonger was ben ik getraumatiseerd door de medische wereld die me in een hokje wilde stoppen. Haatte ik mijn eigen lichaam, dan zou ik trans zijn. Deed ik dit niet, dan zou ik non-binair zijn. Allemaal stomme etiketten die het mij erg lastig hebben gemaakt. Ik wilde namelijk zelf iets heel anders. Ik wilde gewoon lekker naar ballet en mijn eigen ding doen. Toen ik drag ben gaan doen heb ik voor mezelf de juiste beslissing gemaakt. Zo heb ik via drag veel trauma’s die ik heb opgelopen verwerkt. Bovendien geeft het mij de kans om uitdrukking te geven aan de dingen waar ik in mijn leven mee worstel.” 

Rosee Shenee Plastique over haar ervaringen als dragqueen of colour  

“Hoe is het voor jou als donker persoon om drag te doen?”, vraagt Diva Mayday aan Rosee Shenee Plastique. Rosee is haarstylist en make-upartiest voor de Nederlandse sterren met een achtergrond in dans, musical, modellenwerk en de vogue’ingscene. “De weg die ik heb bewandeld was erg zwaar. Ik ben zelf streng christelijk opgevoed door mijn ouders who we’re priests basically. Zij accepteerden mijn levensstijl niet, maar ik heb uiteindelijk toch voor mezelf gekozen. Daarna ben ik de opleiding haarstylist gaan doen, omdat ik dat leuk vond. Ook heb ik een musical opleiding gevolgd waar ik het performen ontdekte. Ik kreeg al snel door dat ik als man ook mijn vrouwelijke energie kwijt moest. De reis was zwaar moet ik eerlijk toegeven, vooral mentaal, maar ik ben trots op waar ik waar nu sta. Aan iedereen die net met drag begint wil ik het advies geven om je te laten omringen door mensen die je begrijpen. Dat maakt het veel makkelijker.” 

Act 2 

Loena Maas playbackt en danst op het nummer Strong Enough van Cher.  

Debat: Zijn dragshows als Make Up Your Mind en Drag Race Holland goed voor de emancipatie van dragqueens? 

“Nee, zeker niet”, zegt Diva Mayday. “Kijk, wat we doen kost heel veel tijd en geld. En het is allemaal niet zo eenvoudig als alleen maar een beetje lipstick opdoen en een pruik opzetten. Er komt veel meer bij kijken. Ook krijgen BN’ers die voor die tv-programma’s gevraagd worden heel veel geld, terwijl ze hier zelf helemaal niks voor doen. De kans om emancipatie te bewerkstelligen voor mensen als wij wordt hiermee niet aangegrepen. De dragqueens in die shows zitten er eigenlijk een beetje voor spek en bonen. Wat mij nog het meeste raakt is dat iedereen zegt over die BN’ers dat het helden zijn, terwijl wij degenen zijn die op straat in elkaar worden geslagen. Nee, zij zijn geen helden, dat zijn wij.” 

“Ik houd van het programma puur omdat het bekendheid genereert”, zegt Ma’Ma Queen. “Maar het niveau van drag die ze laten zien is geen goede representatie van de werkelijkheid. De mensen achter deze shows hebben aan dragqueens uit de community gevraagd wie de beste pruiken en de beste outfits maken met als doel om de BN’ers op het hoogste niveau van drag neer te kunnen zetten. De kanttekening hierbij is dat wanneer ik mijn eigen dure pruik opzet ik regelmatig mensen hoor zeggen: “leuk hoor, maar degene die Jim Bakkum droeg in Make Your Mind vond ik toch echt mooier.” Op dat moment doet dat best wel pijn, omdat ik zes jaar lang drag heb moeten doen om mijn eerste gekapte pruik te kunnen kopen. Door dit soort shows wordt vergeten hoe ontzettend hard we ervoor werken.” 

“Ik vind het een mooie discussie, omdat het laat zien dat drag dus wel cultureel erfgoed is, ondanks dat we net hebben gezegd dat er aan drag geen regels zitten”, zegt Miss Cartier. Ook is het grappig om te zien dat de zichtbaarheid van drag inderdaad toeneemt en meer mainstream begint te worden, maar dat er toch mensen als Danny de Munk nodig zijn om dit te bewerkstelligen. Niet dat ik me daardoor op mijn tiet getrapt voel, want die heb ik toch niet, maar ik vraag me wel af of dit inderdaad erkenning geeft aan de groep mensen die er altijd zo hard voor gevochten hebben.” 

Wanneer zou er wel ruimte zijn voor programma’s als Make Up Your Mind?  

“Kijk, in een ideale wereld zouden wij heel veel geld krijgen om zelf zo’n show op te zetten, waarin wij de hele productie draaien en er verschillende soorten dragqueens meedoen met allerlei soorten skills”, zegt Ma’Ma Queen. Wij zouden namelijk makkelijk een hele vette tv-serie neer kunnen zetten. Nu spelen de dragqueens in Make Up Your Mind, maar ook in Drag Race Holland, een b-rolletje in hun eigen film. Wat die programma’s echt goed zouden maken is een betere representatie en inclusie vóór en echter de schermen in alle lagen van het productieproces. Jammer genoeg zijn we daar nog niet.”  

Krijgen dragqueens die achter de schermen van dragshows als Make Up Your Mind en Drag Race Holland werken genoeg waardering? 

“Nee, helemaal niet”, zegt Diva Mayday. “De meiden die backstage werken bij Make Up Your Mind zijn onder andere finalisten en winnaars van Drag Race Holland die helemaal niet aan bod komen. Dat vind ik het jammere aan het programma. Wij worden totaal onderbelicht en die BN’ers die helemaal niks te maken hebben met de drag scene krijgen alle lof. En het erge daaraan is dat als ze er geen geld voor zouden krijgen ze het niet zouden doen. Ik denk dat als je als bekende Nederlander echt zou meedoen vanuit de goedheid van je hart om ons te supporten dat het dan natuurlijk heel anders zou zijn. Helaas is dat niet zo. Dat is ook de reden waarom wij vanavond hier bij deze Erfgoedarena zitten, zodat mensen er echt iets van opsteken.” 

“Voor mij zijn het twee dingetjes”, zegt Rosee Shenee Plastique.“Het is inderdaad goed voor de drag scene dat er eindelijk iets is op tv dat drag laat zien. Maar het is de manier waarop het gedaan wordt waar ik mij aan erger. Wij worden in die shows neergezet als pionnetjes terwijl die BN’ers op de voorgrond staan. Persoonlijk heb ik niks tegen die mensen op tv, maar wel heb ik iets van: but hold on a minute, we did all the hard work! Wij leven drag dag in dag uit. Ik ben op straat overvallen, er zijn dingen naar m’n hoofd gegooid. Mensen vergeten hoe ongelooflijk veel wij hebben meegemaakt om hier te staan en om jullie een mooie show te geven. Kijk, ergens vind ik ook dat we niet mogen klagen, aangezien programma’s als Make Up Your Mind vijf jaar terug totaal ondenkbaar waren.” 

“Misschien zit het verschil hem er wel in dat bij een programma als Dancing With The Stars er niet een identiteit van een ander wordt geleefd”, zegt Ma’Ma Queen.“Doordat de mainstream televisie in Nederland dat onderscheid niet maakt ontstaat er een soort disconnect tussen wat wij, de drag community, graag zouden willen zien op tv en wat er vervolgens gemaakt wordt. Die shows zijn er niet voor mensen uit de drag scene, hoe hard ze ook schreeuwen dat dit wel zo is.” 

Stel het gaat zoals de dingen nu gaan met drag. Zouden jullie je dan over twintig jaar veiliger of onveiliger voelen?  

“Dat durf ik echt niet te zeggen”, zegt Diva Mayday. “Ik hoop het natuurlijk wel, maar tegenwoordig kan ik niet meer overal veilig in een jurk over straat, iets wat in 1990 tot 2000 veel makkelijker ging. In 2015 bijvoorbeeld kreeg ik in een straat die middenin de LGBT+ community ligt een pistool tegen mijn hoofd. Toen dacht ik wel van: waar gaat dit heen? Ik vraag me ook af waar dit gevoel van entitlement vandaan komt bij deze mensen die het noodzakelijk vinden om ons te kleineren en uit te schelden. What’s in it for them? Ergens ben ik daarom wel blij met shows als Drag Race Holland en Make Up Your Mind, omdat mensen daardoor misschien meer aware worden van het bestaan van dragqueens. Dat is ook de reden waarom we voor drag als cultureel erfgoed strijden, omdat het zichtbaar moet blijven. Alleen zo kan het ooit normaal worden.” 

Wat moet ik vinden van programma’s als RuPaul’s Drag Race waarin het soms lijkt alsof dragqueens worden neergezet als showponies?  

“Informatie is voor mij heel erg belangrijk”, zegt Rosee Shenee Plastique. En de televisiemakers, no offense, maar die willen drag wit maken, zodat het meer als mainstream door kan. Zelf heb ik dit jarenlang meegemaakt. Toen ik als drag of colour net in de drag scene kwam hadden mensen zoiets van: ja maar wie is dat? Ze is niet echt een dragqueen. Ze heeft niet dik haar, ze draagt niet echt dik make-up, ze lijkt wat fishier en wat meer transgender. Het is een dubbel dingetje. Op TikTok bijvoorbeeld krijg je vaak een veel beter beeld van hoe drag echt is dan op tv. Bij een show als Legendary bijvoorbeeld zie je gewoon dat een wit iemand de touwtjes in handen heeft. Ik vraag me altijd af bij dit soort programma’s: maar wat probeer je hiermee nou eigenlijk te vertellen? Je vertelt mijn story, maar zet er een wit persoon achter.” 

Het lijkt alsof culturele instellingen diversiteit en inclusie steeds meer zien als een afvinklijstje, waardoor alles erg geforceerd en onnatuurlijk overkomt. Hoe kan er een betere integratie komen in de cultuursector wat betreft queer visibility?  

“Ik denk dat het allereerst het beste is om vanuit onze eigen community te beginnen, omdat je merkt dat dit ook daar een probleem is”, zegt Loena Maas. Als we namelijk zelf niet eens weten hoe het moet, we ook niet van anderen mogen verwachten, die überhaupt niks met de drag scene te maken hebben, dat ze het beter doen. Wat ik regelmatig zie is dat er een grote drag show wordt gedaan die gepromoot wordt als the most inclusive drag show in the Netherlands, maar waarbij je ziet dat het merendeel van de dragqueens, met een paar uitzonderingen na, witte mensen zijn. Dus als je aan mij vraagt of we blij moeten zijn dat iemand ons zo’n podium biedt? Ja. Maar dat we blij met iets zijn wil nog niet meteen betekenen dat we niet beter kunnen.” 

“Kent iedereen hier de Netflix serie Sex Education?”, vraagt Miss Cartier. “Dat is nou zo’n mooi voorbeeld waarin ik zie dat alles zo natuurlijk is geïntegreerd zonder dat het aanvoelt als een afvinklijstje. In die serie komt alles heel ongedwongen over en dat is uiteindelijk waar we naartoe moeten in plaats van het pinkwashing wat we nu allemaal aan het doen zijn.” 

“Kijk, sommige bedrijven doen oprecht hun best om meer LGBT+ mensen op de werkvloer te krijgen”, zegt Diva Mayday. Zo heb ik volgende week een meeting met Microsoft die daar ook meer diversiteit op de werkvloer willen, maar niet zo goed weten hoe ze dat moeten doen. Dus het is wel fijn om te zien dat daar überhaupt iets aan gedaan wordt. Waar ik alleen zelf een beetje bang voor ben is dat er straks een overkill komt en er 100.000 verschillende dragshows op tv komen waardoor mensen misschien over twee jaar zeggen: “pfff, ik ben nu wel even klaar met die travestieten hoor.””  

Zal het vermainstreamen van drag op de lange duur niet ten koste gaan van het niveau waarop drag gedaan wordt?   

“Ik zeg zelf altijd dat drag iets is wat je zelf doet”, zegt Ma’Ma Queen. “Het is hetzelfde als je besluit om voetballer te worden of tennisser. Maar of je dat professioneel kunt doen daar hangt natuurlijk, net als bij topstort, veel van af. Persoonlijk zie ik de drag die ik nu doe als een kunstvorm. De eerste keer dat ik als dragqueen het podium op ging was ik gewoon nieuwsgierig, maar nu benader ik mijn drag op een hele andere manier. Ik zie het echt als mijn beroep. Ook is het een uiting van wat ik voel en wie ik ben, en een tegenreactie op de dingen die in de maatschappij spelen. Dat is iets wat ik puur voor mezelf doe en het boeit me dus ook niet echt wat er met de drag scene gaat gebeuren. Ik denk dat zolang we drag voor onszelf blijven doen we ons niet zoveel zorgen hoeven te maken.”  

Diva Mayday sluit het debat af 

“Samenvattend kunnen we stellen dat de vraag van de avond is of drag samen kan bestaan met de rest van de wereld, en of dit zichtbaar of onzichtbaar moet? Wij vinden dat dat kan en drag zichtbaar moet blijven. We vonden het heel erg fijn om vanavond zichtbaar te zijn voor jullie.”  

Act 3 

Rosee Shenee Plastique playbackt en danst op een mash-up van de nummers Freakum Dress en Crazy In Love van Beyoncé en brengt met haar optreden deze Erfgoedarena tot een spetterend eind. 

Meer weten over drag? 

Bekijk dan de documentaire ‘Ma’Ma Queen’ over dragqueen Dennis Bijleveld uit 2019.