Intermezzo: de zaal spreekt

Inzendingen van het publiek

Inleiding

Tijdens de erfgoedarena op 10 november is een Nationaal Voetbalmuseum opgericht! Niet echt natuurlijk, maar wel vanuit de gedachte dat voetbal - als fenomeen met duidelijke sporen in de Nederlandse maatschappij en cultuur - erfgoed kan zijn, en dat dat verkent kan worden in een museale setting. De bezoekers aan de erfgoedarena hebben de samen 20 verschillende verhalen en objecten voorgesteld. Ik groepeer deze voor het gemak even in een 4 thema's, en voorzie ze van extra achtergrond links.

Voetbal als beleving

In de basis is voetbal een spelletje. Negentig minuten elf tegen elf op een veld balletje trappen, en af en toe koppen. Vaak is het een van de eerste sportieve spelletjes die kinderen aangeleerd krijgen. Op de duizenden basisschoolpleintjes van Nederland, maar wereldwijd, in alle klimaatsoorten en dikwijls in cyberspace, wordt gevoetbald. Als sport brengt voetbal enorme mensenmassa's op de been. Als cultureel fenomeen, worden de beste spelers vaak zelfs populaire iconen.

In dit kader werden de volgende voorstellen gedaan voor het museum:

Oude voetbalschoenen uit het begin van het voetbal maken tastbaar hoe de sport zich 150 jaar lang heeft gemanifesteerd;
Geluidsfragmenten van supporters die naar een wedstrijd fietsen en daarna weer naar huis laten horen hoe de sport zich in de publieke ruimte hoorbaar maakt;
De rechterschoen van de Spaanse goalkeeper Iker Casillas die in de finale van het WK in 2010 een bal van Arjen Robben stopte brengt bezoekers dichterbij het moment van de net-niet goal, gevolgd door het verlies;
Een poster van Jari Litmanen laat zien hoe spelers ook met hun aantrekkingskracht populair konden zijn, bijvoorbeeld met als gevolg veelkinderen die Jari genoemd zijn;
Een poster van het 'spuug-incident' tussen Frank Rijkaard en Rudi Voeller brengt bezoekers ook dichterbij bij een moment dat toentertijd - zonder internet - viral ging en het gesprek op straat domineerde.
Beelden van overwinningsbijeenkomsten op volle pleinen (bijv. Leidseplein) laten de massaliteit van de sport zien, en hoe nationale of stedelijke teams grote delen van de samenleving bij elkaar konden brengen vanuit sportieve overwinningen.

Voetbal in de oorlog

Voetbal speelt op verschillende manieren een rol in de beide wereldoorlogen. In de Eerste Wereldoorlog is er volgens de overlevering tussen de loopgraven gevoetbald. Met de oorlog die miljoenen jongeren het leven kostte, en waarbij vele gewond zijn geraakt, zijn veel voetbalcarrières voortijdig beëindigt. Het vrouwenvoetbal, veelal teams van de fabrieken die tijdens de oorlogen door vrouwen werden gedraaid, kreeg echter een enorme boost. Vlak na de oorlog werd hun succes de nek omgedraaid door de mannen van de voetbalbonden, die het aan banden legden. In de Tweede Wereldoorlog valt een aspect vooral op, en dat is hoe voetbal in concentratiekampen werd ingezet. Op het oog een gelegenheid van de ingezetenen om te ontspannen, maar feitelijk onderdeel van cynische propaganda naar buiten toe en van de dehumanisatie campagne richting de - vooral Joodse - gevangenen.

In dit kader werden de volgende voorstellen gedaan voor het museum:

Tijdens de Razzia van Rotterdam werden 50.000 mannen opgepakt. Rotterdam-Zuid was als eerste aan de beurt op 10 november 1944. Onder andere de Kuip en het oude Feyenoord-terrein werden door de Duitsers gebruikt als verzamelplaats voor de slachtoffers.
De Tweede Wereldoorlog wordt regelmatig opgerakeld wanneer antisemitische spreekkoren zich op lelijk wijze voordoen. De achtergrond is de strijd tussen de clubs Ajax en Feijenoord. In deze context is de Joodse geschiedenis van de club uit Rotterdam van belang. De relatie tussen Ajax en de Joodse identiteit is ook een schurend onderwerp.
Feijenoord werkt samen met de Anne Frank Stichting sinds 2015 aan een speciale aanpak van de spreekkoren, die inmiddels in een Europees project Changing the Chants verder is ontwikkeld.
Hoe deze geschiedenis verweven zit in bijzondere verhalen van individuele slachtoffers kan worden gevonden in het verhaal van Herman Mencoen vele anderen op Voetbalmonument.

Gesmoorde stemmen en verborgen gemeenschappen

Begin 2020 lanceerde de KNVB haar aanvalsplan “Ons voetbal is van iedereen. Samen zetten we racisme en discriminatie buitenspel”. Maar is voetbal echt van iedereen? Is iedereen even welkom bij voetbal? De directe aanleiding voor dat plan was een racistisch incident bij een wedstrijd in het betaald voetbal tussen FC Den Bosch en Exelsior in november 2019. Tijdens het spel werd de zwarte speler Mendes Moreira door een groep aanhangers van de thuisclub herhaaldelijk racistisch uitgescholden. Dit incident heeft tot veel commotie geleid. Captain van het Nederlands elftal Georginio Wijnaldum sprak zijn walging uit. De politiek sprak zich uit. Er kwam meer aandacht voor racisme in het voetbal in de media.

In dit kader werden de volgende voorstellen gedaan voor het museum:

Aanvoerderschap voor inclusie door middel van armbandjes. Een bekend en recent voorbeeld is van Duitse goalkeeper en aanvoerder Neuer die tijdens het EK2020 (in 2021) een regenboog armband droeg, ook tijdens een wedstrijd in Hongarije waar het regime had aangegeven daar niet van gediend te zijn. Maar ook op amateurniveau is dit instrument een manier om op lokaal niveau als vereniging stelling te nemen, zoals dit voorbeeld van VVCS uit Harderwijk. (Duitse keeper EK2020)
Het eerste shirt, en het levensverhaal van Aziz Doufitar in het betaald voetbal. Hij was de 1e Marokkaanse voetballer in Nederlandse profcompetitie. Meer verhalen zoals die van hem zijn opgeschreven in het boek Marokkaans Trots
Het Nederlands elftal is door de tijd steeds diverser geworden. Dit is goed behandeld in de Andere Tijden Sport documentaire "Van Memphis tot Mijnals", maar ook op Football Makes History. Hier hoort ook het conflict tussen spelers op het EK1996 bij. Ook het verhaal van de vliegramp van SLM waarbij een groot deel van het Surinaamse team "Kleurrijk Elf" omkwam, en de sterren Gullit en Rijkaard niet aan boord zaten.
Ook dienen er meer verhalen te worden verzameld over LHBTIQ+ mensen en hoe zij zich voelen in de nogal homofoob voetbalwereld.
Maar voorbij de verhalen, is representatie ook iets wat breder in het voetbal een probleem is. Denk bijvoorbeeld aan het eten wat je in de eetcorners kunt halen voor de wedstrijd en in de rust. Bij de meeste wedstrijden is het assortiment niet uitgebreider dan een broodje bal. Waar is de diversiteit?

Fancultuur

Tot slot, voetbal is een groot cultureel goed omdat er heel veel mensen zijn die zich supporter noemen en het zijn hun culturele activiteiten die de gemeenschappen levend houden. Hun passie voor hun clubs uit zich in spandoeken, liederen, tatoeages, graffiti en meer. Zogenaamde "Ultra"-culture is een wereldwijde beweging met een enorme varieteit in zich, zowel politiek, sociaal als cultureel. En dit supporterschap staat niet los van de samenleving als geheel. Tijdens de eerste periode van de pandemie waren het op verschillende plekken fangroepen die zich organiseerden om kwetsbaren in de samenleving te helpen, maar ook zagen we supporters juist demonstraties tegen de maatregelen voorzien van meer geweld.

In dit kader werd er een concreet voorstel gedaan voor het museum:

Rol van icoonschap: 6 mei 2002, Rotterdam —> Fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam, Pim Fortuyn wordt vermoord. In stad breken meerdere rellen uit. Twee dagen laten, op 8 mei, speelt Feyenoord en wint het de Europacup II finale in Rotterdam. De stad ontploft van vreugde, en pacificeert. Fortuyn is nog steeds een icoon in Rotterdam met speciale plek in Feyenoord. Fortuyn has niets met voetbal, maar werd wel door de club geëerd als icoon.

Achtergrond

Voetbalhistorie en voetbalcultuur zijn brede onderwerpen, en er is veel over te lezen, luisteren en kijken. Hieronder een greep:

Podcasts

Coming in from the cold (Britse verhalen over racisme in het voetbal)
De Schaduwspits (NOS over homofobie in voetbal)

Documentaires