Rethinking the meaning of meat

Het onderzoek in vogelvlucht

Heel in het kort gaat dit onderzoeksproject over feestelijke maaltijden en hoe tradities (of elementen daaruit) ingezet kunnen worden om verandering te bespoedigen. De verandering richt zich op vermindering van de vleesconsumptie bij feestelijke tradities. 

In mei 2023 startte bij het lectoraat aan de Reinwardt Academie voor Cultureel Erfgoed het project: Rethinking the place of meat in traditions through (ritual) intervention. Dit is een subproject van COHERENT (COllaborative HEritage REsearch and iNTervention design), waar NWO subsidie aan heeft toegekend en dat is ontwikkeld binnen de NWA-route Levend Verleden. Het project heeft de looptijd van een jaar en betreft een participatief actieonderzoek waarbij sprake is van co-creatie. 

De consumptie van vlees in NL¹  op het huidige niveau wordt beschouwd als een bron van ingrijpende milieuproblemen, gezondheidsrisico’s en dierenleed.² In tal van tradities en rituelen is vlees echter een centraal en vaak zeer gewaardeerd onderdeel. Vlees wordt in dergelijke contexten wel beschouwd als religieus, culinair of familie erfgoed. Het eten van vlees bij feestelijke tradities gaat vaak gepaard met een bepaalde gewenning en vanzelfsprekendheid en door het herhalende karakter en de levendige beeldcultuur eromheen wordt de koppeling tussen feest en vlees telkens gereproduceerd. Dit maakt het lastig om te veranderen.

Een belangrijk uitgangspunt van het onderzoek is dat geritualiseerd gedrag verandering niet alleen kan belemmeren, maar juist ook kan versnellen of in gang kan zetten. Tradities zijn niet statisch; ze moeten meegaan met de tijd om levensvatbaar te blijven en zijn altijd onderhevig aan transformatie en variatie. Tradities (of onderdelen ervan) kunnen dus worden aangepast zonder dat de onderliggende waarden verloren gaan.³ 

Het doel van het onderzoeksproject is om tot een beter begrip te komen van de plek van vlees bij feestelijke voedseltradities. Samen met diverse deelnemers worden mogelijkheden voor verandering ontworpen en getest, onderwijl rekening houdend met de betekenissen die participanten in zulke praktijken toeschrijven aan vlees(gerechten). Aan de hand van de uitkomsten van deze interventies wordt inzicht verkregen in de betekenissen, praktijken en normen waar vlees mee verbonden is.

Het onderzoek stelt de vraag: wat is het potentieel van rituele interventies bij het ondersteunen van een transitie naar meer gezonde en duurzame voedingspraktijken? Concreet komt dit neer op een verkenning van wat we kunnen doen om vleesconsumptie tijdens feestelijke voedseltradities (in de privésfeer) te verminderen. Het project baseert zich op de overtuiging dat de samenleving benaderingen en instrumenten nodig heeft die academici en burgers helpen om praktijken die als erfgoed aangemerkt kunnen worden, kritisch te heroverwegen en eventueel opnieuw vorm te geven. Zulk erfgoed is betekenisvol voor mensen omdat het hen in staat stelt om verbindingen met het verleden te maken en daarmee hun verbeelding van mogelijke toekomsten vormgeeft.
 

Wat hebben we ondernomen?

• Sessies emotienetwerken. Augustus - oktober 2023.
• Fieldlab I bij Pakhuis de Zwijger: Is vlees heilig, i.s.m. Melissa Korn (IkEetCultuur) en Lotte Sluiter (studio Lotte Sluiter). November 2023.
• Living Lab met 19 studenten, afkomstig van Reinwardt Academie, Wageningen University en Hogeschool van Amsterdam. November 2023.
• Interviews ter afsluiting van Living Lab. Januari 2024.
• Fieldlab II met 70 studenten van de opleiding Voeding & Diëtiek van Hogeschool van Amsterdam. Maart 2024.
• Oproep ca. 40 christelijke studentenverenigingen voor veertigdagentijd zonder vlees, in aanloop naar Pasen. Februari 2024.
• Literatuuronderzoek. Doorlopend, tijdens de duur van het onderzoeksproject.
• Vier focusgroepen. Verspreid over de looptijd van het onderzoeksproject. 

Projectgroep en partners

De projectgroep van Rethinking the place of meat in tradition through (ritual) intervention bestaat uit: 

• Moos Koning MA (Etnoloog en uitvoerend onderzoeker van het project)
• Mijs Besseling MA (Kunsthistoricus en uitvoerend onderzoeker van het project)
• Dr. Hester Dibbits (Lector, Reinwardt Academie, AHK) hoofdaanvrager en subprojectleider
• Dr. Hilje van der Horst (Socioloog, WUR - Wageningen University & Research)
• Prof. dr. habil. Mirella Klomp (Theoloog, Protestantse Theologische Universiteit)
• Prof. dr. Peter-Ben Smit (Theoloog, Universiteit Utrecht, VU)
• Femke Oudejans (student-assistent Reinwardt Academie, AHK) 

Wij werkten samen met partners: 

• Melissa Korn (IkEetCultuur)
• Lotte Sluiter (studio Lotte Sluiter) 

Heb je vragen over ons onderzoeksproject? Of wil je meer weten? Neem contact op met: mijs.besseling@ahk.nl of hester.dibbits@ahk.nl.

Output project

Het onderzoeksproject heeft een handelingskader en een wetenschappelijk artikel opgeleverd.

Het eten van vlees is in gezelschap van familie of vrienden soms een ongemakkelijk en beladen onderwerp van gesprek, zeker in de context van tradities. We ontwikkelden een handelingskader voor iedereen die dit herkent en zich handelingsverlegen voelt in dergelijke situaties. Het kader moet inspiratie en handvatten bieden voor wat je kunt doen om het eten van vlees bij feestelijke tradities te verminderen. 

Klik hier voor de digitale versie van Feest en vlees: een handelingskader. Wil je liever een gedrukt exemplaar in de vorm van een leporello ontvangen om op tafel te zetten als gespreksstarter? Of wil je meer weten? Neem contact op via mijs.besseling@ahk.nl 

Het handelingskader is gebaseerd op inzichten uit fieldlabs, een living lab, sessies emotienetwerken, interviews en focusgroepen. 

Het wetenschappelijk artikel zal nog verschijnen. Houd deze projectpagina in de gaten als je nieuwsgierig bent.

Nemo Koning, Hilje van der Horst, Mijs Besseling, Mirella Klomp, Peter-Ben Smit & Hester Dibbits, ‘Toward ritual intervention strategies in consumption practices: The case of meat in the Christmas Meal’. 

Abstract: Consumption is widely recognized as socially and culturally embedded, yet socio-cultural intervention strategies to reduce the adverse sustainability and health impacts of consumption remain largely unexplored. This article aims to contribute to the intervention arsenal concerning meat consumption by combining insights from social practice theory, ritual studies and ethnology. We put these insights into practice in our home country, the Netherlands, and recruited 15 young adults who were willing to participate in an intervention in their Christmas meal. They were asked to devise strategies to reduce meat consumption during these meals, while respecting their own and others' sense of what was appropriate. Participants kept a logbook, including pictures, and were interviewed about their efforts and experiences. We found that through their interventions, research participants were able to renegotiate the centrality of meat and ownership of the meal. However, participants also encountered constraints and aspects of the Christmas meal that were non-negotiable for them or their family members. On the one hand, the Christmas meal enabled participants to take meaningful action to reduce the consumption of meat on this occasion. On the other hand, their creativity was "bounded" in that they were not permitted to intervene in important values and meanings associated with the Christmas meal, which over time have come to be associated with meat. On a deeper level, while interventions are usually thought of as initiated ‘from outside’, this article capitalizes on the fact that people both reproduce practices and are able to initiate change through their reproduction. 

¹In het onderzoek concentreren we ons op het eten van vlees bij feestelijke maaltijden, in het licht van de bredere overconsumptie van vlees. Het gaat dan bovendien om vlees dat op niet-duurzame manier geproduceerd is (bio-industrie).
²2020. Dossier van Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Wat Werkt-dossier: Verminderen van vleesconsumptie. Door: Nina van der Vliet, Else Zantinge, Koen van der Swaluw (RIVM). Pp. 1-20. 
Wat werkt-dossier vleesvermindering | Loket Duurzaam Eten Klik op ‘achtergrondrapport’.
³Dibbits, Hester e.a. Immaterieel erfgoed en volkscultuur: Almanak bij een actueel debat. Amsterdam University Press, 2011: pp. 75-78.

Jaar

2023