CENTRINNO

Erfgoed maken voor een inclusieve en circulaire toekomst?

CENTRINNO: Een Europees project over...

De transitie en de stad

We moeten in de wereld een transitie maken naar een circulaire samenleving. Dit gaat in de breedste zin over onze omgang met de fysieke omgeving. Vooral de stedelijke omgeving speelt hier een rol omdat hier steeds meer mensen gaan wonen. Er valt veel winst te boeken wanneer zij hun consumptiegedrag veranderen en op circulaire manieren gaan produceren. Logisch dus dat de Europese Unie als een van de grote doelen heeft gesteld dat steden circulair en slim moeten worden.

Knooppunten maken

De EU ziet een deel van de oplossing in het ondersteunen van initiatieven van groepen mensen die werken aan nieuwe knooppunten (genaamd ‘hubs’) in de stad waar bewust spullen, materialen en middelen bij elkaar worden gebracht en mensen circulair proberen samen te werken. Mensen kunnen er kennis en vaardigheden delen, inzetten op kringloop, nieuwe - egalitaire - vormen van beheer en bestuur ontwerpen, in en met de omgeving de natuur herstellen, et cetera. De Europese Unie ondersteun onderzoek naar dergelijke initiatieven.

De Fab City beweging

Kunnen we tot een model komen voor Europa? De Fab City beweging denkt van wel. Zij hebben samen met toonaangevende instellingen en netwerken van architecten, ontwerpers, verkenners en stadsmakers een grote onderzoekersaanvraag gehonoreerd gekregen binnen het Horizon programma. Met een budget van 8.4 miljoen euro wordt in het project CENTRINNO in negen landen gewerkt aan zo’n model, speciaal voor plekken waar al aanzetten tot de ontwikkeling van circulaire hubs te zien zijn. Vaak zijn dit voormalige industrieterreinen: daar is ruimte en de grond is er niet zo duur. In dit project staan deze plekken centraal: het onderzoekt de specifieke rol van dergelijke voormalige industriële sites in de transitie naar een circulaire samenleving.

Een holistische benadering

CENTRINNO onderscheidt bij de ontwikkeling van het nieuw te ontwikkelen model vijf bouwstenen die - als je ze slim combineert - overal in Europa invloedrijke innovatieve inclusieve circulaire hubs moeten kunnen doen helpen ontstaan, blijven en groeien. Sinds de start van het project in september 2020, zijn deze geïdentificeerd en gespecificeerd. De exact invulling blijft echter in beweging. Centraal staat die ‘spiderweb’:

  1. Innovation: Een basisdocument (CENTRINNO Blueprints): een beschrijving van de oorspronkelijke ideeën achter de FabCity beweging en de begeleidende toolkit om een knooppunt of hub door te ontwikkelen: de Innovation Spaces Toolkit.
     
  2. Circular Economy: Een kaart (CENTRINNO Cartography) met daarop voorbeelden van resources (grondstoffen, gebouwen, infrastructuren, middelen, contacten, et cetera) die kunnen worden hergebruikt op en rond de plek en een toolkit om zo’n kaart te maken: de Urban Resources Mapping Toolkit, met achtergrond, instructies en modellen.
     
  3. Heritage: Een archief (CENTRINNO Living Archive) met daarin voorbeelden van verhalen die van belang zijn bij het werken aan de inclusieve circulaire hub. Het gaat om specifieke, gelaagde historische kennis over de gebouwen, infrastructuren, materialen, mensen, praktijken en tradities, met een toolkit die kan worden gebruikt om zo’n archief te maken: de Emotion Networking Toolkit met daarin ook instructies voor de voorbereiding (fieldwork, deskresearch) en uitwerking (het bewerken van de ‘gevonden’ emotienetwerken tot verhalen).
     
  4. Vocational Education: Educatief aanbod (CENTRINNO School) dat gebruikt kan worden om het (hoger en middelbaar) beroepsonderwijs mee te nemen in cq te koppelen aan de circulaire transitie in en om de hub  met aandacht voor de hub als netwerk van mensen en dingen (materialen en verhalen) – een netwerk waar je zelf deel van uit kan maken, en dat je kan helpen versterken, als je vertrouwd bent met de ideeën van systeem- en netwerkdenken.
     
  5. Social Inclusion: Een vorm van samenwerken en kennisdelen (CENTRINNO Network) die zich kenmerkt door inclusiviteit, wederkerigheid en een iteratieve werkwijze, met als platform voor de uitwisseling van informatie over belangrijke bijeenkomsten, evenementen en nieuwe inzichten de Creative en Productive Hub Journal.

De Reinwardt Academie in het Europese onderzoek

Het lectoraat Cultureel Erfgoed werkt in 2020-2024 intens mee aan dit project. Wat doen wij precies hierin?

Een 'Living Archive' ontwikkelen

Dit is een plek (online platform en/of raamwerk) waar steden hun archiefmateriaal kunnen onderbrengen – niet om daar weg te kwijnen, maar om in elk geval voor enige tijd verder te leven, ook ter inspiratie voor anderen. Iedere stad wordt gevraagd om hiervoor verhalen aan te leveren die kunnen helpen bij de ontwikkeling van de knooppunten tot vliegwielen die de samenleving helpen in de transitie. Per stad worden ongeveer twintig tot dertig verhalen aangeleverd. Dit kunnen ook geluid- of beeldverhalen zijn. Ze kunnen gaan over (met voorbeelden van de Amsterdam pilot in Noord):

  • de lokatie van 'het knooppunt' (bijv. een verhaal over De Ceuvel);
  • gebouwen, parken, wegen, (on)roerende zaken die op de plek aanwezig zijn of waren (bijv. een schip of hijskraan)
  • grondstoffen en materialen die op de plek aanwezig zijn of waren (bijv. hout, touw, teer)
  • het werken met deze materialen (bijv. houtbewerking, zagen, steigerhoutmarketing)
  • gebeurtenissen die op de plek hebben plaatsgevonden (bijv. stakingen, het aanbrengen van graffiti)

Het handelingskader voor erfgoedprofessionals in de transitie naar circulariteit onderzoeken

Het lectoraat Cultureel Erfgoed wil weten wat erfgoedprofessionals kunnen bijdragen aan de grote vraagstukken van deze tijd, en de vraag hoe wij kunnen komen tot een solidaire, circulaire samenleving (lees: klimaatrechtvaardigheid) is één van die grote vraagstukken – misschien wel de belangrijkste, de vraag waar alle andere vragen samenkomen.

Het lectoraat stelt dat erfgoedprofessionals experts (moeten) zijn in het combineren van veldwerk, emotienetwerken en het cureren van verhalen met historische sensitiviteit, vaardigheid en nieuwsgierigheid. CENTRINNO biedt ons de mogelijkheid om deze stelling te toetsen door mee te werken aan de toolkits en de diverse teams te ondersteunen bij het ophalen van uiteenlopende verhalen (over de opkomst van fabrieken, sociale bewegingen, impact op dagelijks leven, genderverhoudingen, de-industrialisatie, mileu-impact ivm globalisering, et cetera). Welke verhalen zullen in staat zijn te inspireren en de transitie te versnellen in en om de knooppunten / ‘hubs’? Wie raakt er door geïnspireerd? Hoe werkt dit, en wat is de rol van erfgoeddynamiek daar in?

Interventies in en samen met pilot steden ontwikkelen en testen

Onder het motto ‘practice what you preach’, denken en doen we zelf actief mee als embedded researchers. Samen met Imagine IC verkennen wij de gelaagde doorwerking van het verleden in het heden in de pilot omgevingen, onderzoeken we samen met de partners hoe zij die gelaagdheid inzichtelijk kunnen maken met behulp van de methode van emotienetwerken en denken we mee over de strategieën om juist die verhalen op te halen die relevant zijn in een context van transitie. Het kan daarbij nadrukkelijk ook gaan om verhalen die vergeten, verzwegen of verdrongen zijn, maar die wel aandacht verdienen. Gaandeweg (h)erkennen we de (rol van de) erfgoedprofessional(s) in de pilot-teams.

De handelingen die pilots hierbij met onze ondersteuning verrichten zijn:

  1. Oriëntatie op historische context aan de hand van desk research naar wat er zoal bekend en onderzocht is met betrekking tot de lokatie;
  2. Etnografisch veldwerk op en om de hub lokatie te doen door er te zijn, mensen te spreken, te wandelen en te observeren. Samen met de pilot teams ontstaat hier inzicht in wie betrokken is bij de lokatie (als stakeholdersin een netwerk, een lijst)
  3. Emotienetwerk sessies om met het team en stakeholders inzicht te krijgen in de erfgoeddynamiek omtrent de gekozen plek en/of materiaal en/of makerschap
  4. Verzamelen van verhalen en/of beelden van/tijdens al het bovenstaande activiteiten en zoeken naar vormen om deze in te richten in een levend archief, zijnde:
    • Zowel een opstelling op locatie (bijv. Een muur met vragen/informatie en participatief
    • Naslag online of hybride: fysiek/Interactief (bijv. vanuit de muur gelijk Instagram)

Meedenken over concepten, rollen en perspectieven

Gefaseerd in drie sprint- en leveringperiodes, werkt ons team aan het ontwerpen van het Living Archive, en de Emotion Networking Toolkit.

Gedurende het werk, pogen we ook op een systematische manier in kaart te brengen tot welke factoren en actoren CENTRINNO-teams zich te verhouden hebben in hun werk. Wij vragen ons af hoe een project als dit, met de urgente doelstellingen een circulaire en solidaire toekomst te realiseren in Europese steden, onderdeel is van gentrificatie en wat dat betekent…(Reinwardt, Erfgoedarena 2020) Met het markeren van erfenissen uit het verleden tot ‘erfgoed’ (lees: verleden op een sokkel heisen, herwaarderen enz.) verandert een plek onvermijdelijk. Deze krijgt - figuurlijk en letterlijk - een andere waarde. Wie of wat heeft daar voordeel bij, en wie of wat ondervindt daar schade van? En wat blijft er achter, en waarom? Bijvoorbeeld, een oud gebouw wordt bewaard, op schonere wijze, omgeven met inspirerende verhalen. Maar van wie is het?

Waar zitten onze eigen blinde vlekken? Hierom onderzoeken, en betrekken we met de pilot teams, met behulp van een een meerstemmige netwerkbenadering het proces van erfgoedmaken, het her-waarderen van sporen uit het verleden op en om de hubs, met:

  • oude en nieuwe mensen, bijvoorbeeld:
    • oude en nieuwe bewoners en gebruikers van de plek
    • oude en nieuwe bedrijfjes
    • passanten
    • projectontwikkelaars
    • beleidmakers (gemeente, landelijk, EU)
       
  • oude en nieuwe materialen, bijvoorbeeld:
    • hout
    • Ijzer
    • plastic
    • textiel
    • water
    • zand
       
  • oude en nieuwe gebouwen, goederen, plekken, infrastructuren, praktijken en tradities gerelateerd aan, bijvoorbeeld:
    • werken
    • wonen
    • leren
    • spelen
    • geloven
    • eten en drinken

Onderzoek naar competenties

Al ons werk staat in het teken van het zoeken naar handelingsperspectieven  in het bijdragen aan de circulaire transitie. In CENTRINNO werken de 9 pilot-teams vanuit verschillende disciplines samen, maar er zitten geen erfgoedprofessionals in deze teams. We vragen ons als onderzoekers vanuit de Reinwardt Academie af of dat nodig is, en zoja, vanuit welke benadering? Belangrijk is een combinatie van competenties:

  • Kennis (historisch, actualiteit, onderzoek/discours, achtergronden van betrokkenen)
  • Vaardigheden (communicatie; geweldloos, taal, humor, onderzoek, documentatie; details, multisensory)
  • Houding (nieuwsgierig, empathie en inleving, interculturaliteit, historisch sensitief, cooperatief, legend vermogen)
  • Waarde (rechtvaardigheid, vrede, democratie/commons)

Tesamen onderzoeken hoe deze competenties in CENTRINNO ontwikkeld kunnen worden op een manier die bijdraagt aan de transitie naar een circulaire samenleving.

Wat staat er de komende periode te gebeuren?

Na een verkennende periode waarin alle pilot-teams kennis hebben gemaakt met elkaars benaderingen en methodes, werken we in 2021-2022 intensief aan:

  1. Het testen van alle handelingen om verhalen op te halen in de Amsterdam-pilot;
  2. Het ophalen van verhalen vanuit deze activiteiten in Amsterdam;
  3. Het schetsen en doorlopend met pilot teams bespreken van verschillende modellen voor het Living Archive raamwerk;

We richten ons eind 2021 en begin 2022 op het leveren van de eerste (Alpha) versie van het Living Archive waarbij we ons laten adviseren door verschillende experts uit uiteenlopende disciplines (zoals bouwkunst, stadsmaken, erfgoeddemocratie, commons, etc.)

In 2022 en 2023, gaan we op basis van alle tussentijdse bevindingen verder, in nieuwe sprints, en met nieuwe vragen.

Meer weten?

Neem contact op met:

Of volg CENTRINNO op

https://www.facebook.com/centrinnoeu/

https://twitter.com/centrinnoeu?lang=es

https://www.linkedin.com/company/centrinnoeu/

https://www.instagram.com/centrinnoeu/

Delen