Corona en erfgoed

Gepubliceerd op

Afgelopen weekend kwam dan toch de enigszins verwachte opschaling van maatregelen in de strijd tegen de verspreiding van het coronavirus: scholen dicht, sociale contacten mijden en afstand houden. Ook de Reinwardt Academie heeft inmiddels haar deuren gesloten. Dit zal grote impact op onze bachelor Cultureel Erfgoed hebben. Voor onze master zijn de gevolgen beperkt. Er is momenteel geen klassikaal onderwijs in afwachting van de start van onze nieuwe masteropleiding Applied Museum and Heritage Studies. De kern van deze master is de vraag hoe de museum- en erfgoedsector zich moet en kan verhouden tot actuele maatschappelijke vraagstukken. De coronapandemie lijkt me zo’n vraagstuk. Wat betekent het voor erfgoedinstellingen zelf en hoe kan de sector bijdragen aan een breed maatschappelijk debat en begrip?

De afgelopen weken namen in binnen- en buitenland verschillende organisaties al hun verantwoordelijkheid in medische informatievoorziening. De Italiaanse kindermusea kwamen met een gidsje over het virus en de bestrijding ervan; Rijksmuseum Boerhaave actualiseert een geplande tentoonstelling over besmettelijke ziekten in het licht van de recente ontwikkelingen; het Smithsonian deed een oproep aan museumprofessionals onder verwijzing naar hun lopende ‘Outbreak’ tentoonstelling over recente epidemieën zoals ebola en SARS. Dit zijn stuk voor stuk waardevolle bijdragen vanuit de sector aan de inperking van de coronapandemie.

Een ander aanknopingspunt voor de erfgoedprofessional is het immaterieel erfgoed. Het virus lijkt overgedragen van dier op mens. Vergelijkbare virussen zijn aangetroffen op vleermuizen en schubdieren. De drukbezochte voedselmarkt in Wuhan wordt als mogelijk bron van de besmetting aangewezen. China heeft inmiddels het eten van wilde dieren verboden. Wat we eten en hoe we daaraan komen, zit echter diepgeworteld en raakt aan onze identiteit. Gewoonten en gebruiken laat zich niet per decreet verbieden. De mens is niet het rationele wezen dat we soms menen te zijn.

Een voorbeeld hiervan deed zich ironisch genoeg vorige week maandag voor, toen Premier Rutte voor het eerst meedeelde dat we in Nederland in verband met de verspreiding van het coronavirus elkaar maar even niet de hand moesten schudden. Na afloop van de persconferentie gaf hij spontaan de directeur van het RIVM, die hem terzijde had gestaan, de hand, direct gevolgd door een schuldbewust: “Oh, sorry, dat mag dus niet meer … Het is ook zo’n gewoonte.” Rationeel kun je het handen schudden verbieden, maar het lichaam heeft zich automatismen aangeleerd, zogenaamd embodied knowledge. Handen schudden is, ook historisch, een erkenning van een harmonische sociale relatie.  Dat had Rutte zich kunnen realiseren toen hem vorig jaar door vertegenwoordigers van de ‘gele hesjes’ uit onvrede de hand geweigerd werd. Zijn reactie destijds “In Nederland geven we elkaar een hand” klopte dus wel in het algemeen, maar niet in die specifieke context. 

Nu musea hun deuren moeten sluiten op basis van de richtlijnen worden concrete publieksacties lastig. Zeker op de korte termijn. Wellicht biedt de huidige sluiting tijd en ruimte aan organisaties om nieuwe interventies voor te bereiden, digitale, dan wel fysieke. Dan is het wel te hopen dat het kabinet de beangstigende inkomstenverliezen in de sector in deze tijd van beperkte openstelling gaat compenseren zoals dinsdagavond is toegezegd. Afgelopen zaterdag leek het daar niet op toen Minister Wiebes in WNL op Zondag stelde dat ZZP’ers bewust voor een risicovol bestaan hebben gekozen. De culturele sector bestaat maar liefst voor 72% uit ZZP’ers en voor velen is dat niet uit vrije wil. Momenteel inventariseren de Museumvereniging en Cultuurconnectie de schade in de sector. Als deze schade inderdaad grotendeels vanuit het rijk gedekt gaat worden, kan de actualiteit voor instellingen een kans betekenen, in plaats van een bedreiging. Dat gezegd hebbende, de tijdelijke sluiting van musea beidt sowieso kansen voor het ruimtelijk erfgoed zoals de Limes en onze waterlinies, en voor musea die digitaal hun zaakjes op orde hebben.

Menno Welling, 17 maart 2020

Delen