Op twee november stroomt de Arena in de Reinwardt Academie weer vol met enthousiaste studenten, medewerkers en gasten. Vandaag gaan we het samen met professionals en ervaringsdeskundige hebben over het actuele thema Kunst en Welzijn. Dit gesprek wordt geleid door Jolien Posthumus, kwartiermaker cultuur en welzijn, mindfulness trainer en programmacoördinator mentale gezondheid bij het Museum van de Geest. Het programma wordt geopend door Nel van Dijk, directeur van de Reinwardt Academie. Zij verwelkomt alle aanwezigen en benadrukt de noodzaak van mentale gezondheid bespreekbaar maken door middel van kunst en cultuur. Met deze woorden in ons achterhoofd beginnen wij aan de avond.

Jolien vraagt de eerste gast van de avond om plaats te nemen. Dit is Henk Christophersen, algemeen directeur van Fonds 21. Dit is een fonds dat zich bezighoudt met de volgende onderwerpen: Kunst & Cultuur, Jongeren & Maatschappij en Kunst & Educatie. Jaarlijks maken ze 11 miljoen vrij om 400 nieuwe initiatieven en projecten binnen de bovengenoemde sectoren te ondersteunen. Fonds 21 stimuleert instellingen en organisaties om in te spelen op hedendaagse problematiek. Henk zegt hierover: “Het zit intrinsiek in de opdracht van een culturele instelling om te denken aan welzijn.” Dit betekent dat organisaties, In dit geval binnen de cultuursector, een verantwoordelijkheid hebben tegenover hun publiek om een positieve bijdragen te leveren aan de maatschappij.

Mentale gezondheid is pittige thematiek en moet zorgvuldig worden aangepakt. “Je moet niet vóór mensen denken, maar mèt mensen denken” zei Henk. Organisaties die een aanvraag doen bij Fonds 21 moeten een zekere denkwijze bezitten en bereid zijn om samen te werken met hun doelgroep. Iedere aanvraag wordt over de span van vier maanden zorgvuldig geëvalueerd. Mocht je genoeg ervaring, enthousiasme en initiatief tonen kan je in aanmerking komen voor financiële steun.

Vanaf 2020 heeft Fonds 21 hun aandacht voor jongeren aangescherpt. Henk vertelt dat met de komst van de Covid-19 pandemie er steeds meer jongeren naar voren komen met mentale problemen. Eén van de initiatieven waar Fonds 21 een bijdrage aan levert is ‘Artists in School’; een project van theater organisatie Het Laagland. Dit is een participatief programma waar twee theatermakers zich een jaar lang verbinden met een school. Zij zijn hier drie dagen per week te vinden en kijken samen met zowel docenten als leerlingen naar welke onderwerpen aandacht nodig hebben. Wanneer alle informatie is verzameld wordt er een passende artistieke vorm gekozen om de problematiek binnen de school aan te pakken. Op die manier denken de makers mee met de jongeren. Ze gebruiken vaardigheden, talenten en ideeën die de jongeren al hebben om ze te leren zichzelf uit te drukken over hun mentale gezondheid.

Na het verhaal van Henk Christophersen wordt er een paar minuten de aandacht gevraagd voor de Spoken Word kunst van Elten Kiene, artiest en docent. Wat nu volgt is een klein deel uit zijn stuk ‘In mijn hoofd, uit mijn hoofd, van de geest’.

“Soms ben ik te veel online, dat is van deze tijd toch?

Terwijl ik urenlang kan scrollen krijg ik naast mijn eigen zorgen

en problemen ook die van andere er bij, het is van deze tijd toch?

Soms wil ik praten maar ik weet niet hoe,

ventileren over onzekerheden en wat de maatschappij met me doet.

Die vraagt me hoe het met me gaat ik zeg je weer goed,

het is alleen niet zo zwart wit.

Prikkels en meningen van velen, ik kan doen alsof het niks met me doet,

Ik kan doen alsof ik niks weet toch gaat het lang niet meer om wat we niet wisten.

Wat weten we nu, wat doen we ermee.

Ik kan op zijn minst vragen hoe het met je gaat,

hoe gaat het met je, goed.

Alleen soms, alleen soms, soms ben ik de wereld zat.

Vaak genoeg ben ik blij, blij met de nieuwe dag met de nieuwe kans.

Soms, soms loop ik vast in mijn hoofd soms, soms schrijf ik zonder geluiden zwijgzaam als de …

terwijl ik in nood. Hoe het met me gaat, goed.

Op het moment perfect in me imperfectie, geliefd, Ubuntu.

Ik ben omdat wij zijn, gevonden met talenten en connecties omarmd door zij die mij echt zien.

Soms in ongemak, soms comfortabel en ongemak elke dag weer een nieuwe dag,

glimlach brengt kracht,

elke glimlach brengt kracht”

Elten Kiene is één van de professionals die samenwerkt met de GGD en het Museum van de Geest aan kunsteducatie programma ‘Word Up’. Dit is een project dat jongeren op het voortgezet onderwijs de mogelijkheid wil bieden om zichzelf uit te drukken door middel van bijvoorbeeld spoken word. Het project is in 2022 van start gegaan in het Nova College in Haarlem.

Terwijl de laatste woorden van Elten bij het publiek inzakken vindt er een wisseling van de wacht plaats. Wij zetten ons gesprek voort met Ann Blokland, curator van Educatie bij het Van Gogh museum.

In samenwerking met moderator Jolien heeft Ann het gezondheidsprogramma ‘Open up met Vincent’ opgericht. Dit programma zet kunst en mindfulness in om een positieve bijdrage te leveren aan het gesprek over mentale gezondheid. Aan de hand van het leven van Vincent van Gogh worden mensen geïntroduceerd aan de positieve bijwerkingen van kunst maken en kunst bestuderen.

Ann vertelt over waar het idee van Open up met Vincent vandaan komt. Het werd haar duidelijk dat steeds meer mensen de wens uitspraken over meer aandacht voor het persoonlijke verhaal van Van Gogh. Natuurlijk is er interesse in compositie en techniek, maar er is ook behoefte aan verbinding met de kunstenaar. “Als een museum over één schilder, met mentale problemen, moesten wij dit wel oppakken.” Vincent van Gogh speelt tot de verbeelding, dit maakt dat hij eenÍ manier kan zijn om het gesprek over mentale gezondheid te starten. Dit werd heel erg duidelijk tijdens een aantal voorgaande sessies met jongeren. Door te kijken naar hoe jij je verhoudt tot een schilder of een schilderij is het veel makkelijker om het over jouw eigen ideeën en gedachten te hebben. Eén van de leerlingen tijdens de ‘Open up met Vincent’ rondleidingen zei dan ook: “Eigenlijk hebben we toch allemaal een Vincent in ons”.

Wij hebben deze avond zelf ook ervaren hoe het is om mindful naar kunst te kijken. Dit is gedaan aan de hand van één van de video’s die het Van Gogh heeft geproduceerd uit de serie ‘meditatie bij het schilderij’. Alle video’s zijn op YouTube te vinden, maar vanavond hebben wij gekeken naar het schilderij ‘Olijfgaard’ uit 1889. “Breng heel jouw aandacht naar de kleuren die Vincent gebruikt voor dit landschap, kleuren groen, bruin, blauw. Wellicht merk je op dat Vincent verzachtende tonen gebruikt in dit werk. Geen felblauw aan de heldere lucht, maar diverse zachte tinten. Geen harde en felle tinten groen voor de bladeren aan de bomen, maar verzachtende vergrijsde tinten. Kun je wellicht opmerken wat dit met je doet?” Aan de hand van observaties over zowel de inhoud als de achtergrond van het schilderij voert de verteller je mee door de wereld die Vincent voor ons heeft gecreëerd.

Het laatste gesprek van deze avond wordt gevoerd door Peggy van Mosselaar, fotograaf, documentairemaker en visuele verhalenverteller. Yaël van Loosbroek-Speck, oprichter van ‘ArtSee’ een bedrijf dat rondleidingen en programma’s creëert voor in kunstmusea. En Alexandra Broeder, theater en programmamaker voor onder andere: Oerol, Bontehond, HAU Berlijn en Over het IJ.

Peggy van Mosselaar start met het verhaal over haar fotoreportage ‘Tali Pusat’ bij FOTODOK. Voor dit project heeft zij haar moeder gefotografeerd, haar moeder is op dat moment dementerend. “Het verleden is heel vluchtig met dementie” zegt Peggy. Ze vroeg haar moeder of ze een laatste wens had, dit had ze, om nog één keer haar beste vriendin uit haar kindertijd in Indonesië te zien. Peggy en haar moeder reisden samen terug naar Indonesië. Hun reis heeft een hele indrukwekkende fotoserie opgeleverd die een inkijk geeft in de belevingswereld van een persoon met dementie. Peggy geeft aan dat ze zich gedurende de reis vaak heeft afgevraagd of ze het juiste heeft gedaan door haar moeder mee terug te nemen naar haar geboorteland. “Ze herkende plekken en zei dan, dit hadden we vroeger ook in Indonesië.” Als ik haar er dan aan herinnerde dat we daar op dat moment ook waren, raakte ze vaak gedesoriënteerd en werd ze bang. “Ik heb gelukkig achteraf van anderen gehoord dat het één van de mooiste dingen was die ze ooit had gedaan, maar tegen mij heeft ze dit nooit meer uitgesproken.”

Het verhaal van Peggy maakte veel indruk op de aanwezigen.

We gaan verder met Yaël van Loosbroek-Speck, zij vertelt over hoe kunst haar heeft geholpen leren omgaan met haar depressie en angststoornis. Ze deelt hoe ze haar opgedane inzichten nu inzet om andere te helpen via haar bedrijf ArtSee. Yaël nam in Londen voor het eerst de tijd om naar kunst musea te gaan. Na jarenlang last te hebben van onrust in haar hoofd en drukke gedachte was alles nu eindelijk even anders. “Als ik voor een schilderij sta zijn mijn gedachten stil” zegt ze. Als je op de kunst focust kun je alle andere negatieve gedachten loslaten. Met dit als uitgangspunt is ze het project ‘Kunst als Perspectief’ gestart. Tijdens deze kunstkijk rondleidingen wordt er van mensen gevraagd om te kijken naar wat zij denken te zien op een schilderij, en hoe ze zich daar bij voelen. Het liefst plakt Yaël de tekstbordjes in de musea af. Het gaat niet om de feitelijke informatie over de kunst, het gaat over hoe die kunst jouw denken over jezelf kan veranderen.

Als laatste mogen we het verhaal van Alexandra Broeder horen. Alexandra is theatermaker, haar focus ligt bij jongeren. Haar stukken staan bekend om het creëren van parallelle werelden waarbij ze kinderen inzet om het publiek mee te nemen in een compleet andere belevingswereld. Sinds 2017 heeft ze haar focus verplaatst naar voorstellingen maken met kinderen met een psychische kwetsbaarheid, dit zijn vaak kinderen uit zorginstellingen. “Ik moest met deze groep jongeren helemaal opnieuw beginnen. Ik heb even gedacht dat ik een slechte theatermaker was omdat ik het in eerst instantie helemaal verkeerd aanpakte met deze kinderen.” Het grote verschil was dat kinderen in dit soort omstandigheden aan veel meer waren blootgesteld dan dat Alexandra gewend was. Ze hadden een meer tijd nodig om zich comfortabel te voelen. Deze kinderen kregen paniekaanvallen van de gruwelverhalen waar andere zo enthousiast van werden. Het koste tijd en een nieuwe aanpak, maar in samenwerking met leerlingen van de Bascule heeft Alexandra de productie ‘The Well’ gemaakt. Dit is een stuk over het wegzinken in een andere, duistere wereld. Maar nog belangrijker dan waar het over gaat, gaf dit stuk de kinderen een uitlaatklep en een mogelijkheid om dingen in hun leven een nieuwe betekenis te geven.

We sluiten de avond af met een daverend applaus voor alle sprekers. De hoop is dat deze avond de eerste is van vele. Dit soort bijeenkomsten leveren een positieve bijdrage aan het bespreekbaar maken van mentale gezondheid. Terwijl de bloemen worden uitgedeeld aan de gasten, wordt nog één keer de nadruk gelegd op de vele creatieve manieren die er zijn om voor je mentale gezondheid te zorgen. Er zal bijna altijd een optie zijn die bij jou aansluit, als je weet wat je mogelijkheden zijn en je het hier over durft te hebben. De zaal stroomt langzaam leeg en je hoort aanwezigen al snel in gesprek gaan met elkaar over het onderwerp. Naast veel bewondering voor de sprekers, hoor je een overweldigend positief geluid over de tools, ideeën en concepten die vanavond zijn gedeeld.

Geschreven door Reinwardt Student Eva Harmsen