Verslag Erfgoedarena over "Erfgoed op je bord: Erfgoed & eten"

“Tijdens de Erfgoedarena van 16 oktober 2025 stond het thema ‘Erfgoed en eten’ centraal. Diverse sprekers deelden hun expertise, ieder op hun eigen manier betrokken bij eten.” Aan de hand van vragen zoals 'wanneer beschouw je een gerecht als erfgoed', 'hoe bewaar je zo'n gerecht' en 'wat is hierbij de rol van de erfgoedprofessional' zijn er interessante gesprekken ontstaan en is er onwijs veel kennis gedeeld met het publiek.

De avond werd geopend door moderator Firoza Mulahella, die zelf ook aan de Reinwardt Academie heeft gestudeerd en ondertussen werkzaam is als presentatrice en redactrice bij de KRO NCRV. Zij vroeg het publiek of het had deelgenomen aan bekende eettrends zoals de crompouce en de Dubaireep. ''Eetcultuur is constant in beweging, of je het nou lekker vindt of niet!''.

In het eerste panel stonden tradities en de erfgoedwaarde van eten centraal. Paul van Ravenstein, co-auteur van 'De Zure Stad' vertelde ons over het verhaal achter de tafelzuren en hoe de augurk symbool staat voor de weerbaarheid van migranten. Zo ontstond de augurkenhandel dankzij Joodse migranten die hun waren op straat verkochten, omdat zij geen deel mochten uitmaken van de bestaande gildes. Dit leidde tot allerlei familiebedrijven, waarbij ‘de hele familie in het zuur zat’. Het onderzoek van Paul voor zijn boek droeg ook bij aan de herwaardering van de augurkenprikmachine.

Julie Ng kon ons meer vertellen over de weerbaarheid van migranten en hoe deze terug te zien is in culinair erfgoed. Tijdens haar jeugd in het Chinees-Indische restaurant van haar ouders zag ze talloze keren het gerecht babi pangang voorbij komen. Als zij haar vader hiernaar vroeg, vertelde hij dat het ''voor de Hollanders'' is. Julie heeft een korte documentaire gemaakt over de geschiedenis van dit grensoverstijgende gerecht. Later is zij de stichting ''Meer dan Babi Pangang'' gestart, om op die manier het verhaal te vertellen: Het gaat niet alleen maar om het gerecht, maar juist om de inclusie en culturele diversiteit die dit gerecht symboliseert. Het representeert de aanpasbaarheid en de overlevingsdrang van de Chinese gemeenschap.

Multidisciplinair kunstenaar Đăng-Vũ Đặng liet ons een deel van zijn identiteit zien door middel van zelfportretten die hij maakt van eten. Hij groeide op met het vluchtverhaal van zijn ouders en grootouders, en met de negatieve representatie van Vietnamezen in films en media, waarin zij vaak werden afgebeeld als oorlogsslachtoffers of vijanden van de ‘heldhaftige Amerikanen’. Zijn zelfportretten zijn gebaseerd op het verhaal van hemzelf en zijn familie, om zo de verhalen achter de stereotypes te kunnen vertellen. Voor deze portretten heeft hij authentieke Vietnamese gerechten gemaakt, met ingrediënten die op welke manier dan ook een bijzondere waarde hebben, zoals rijst uit het rijstveld dat vroeger van zijn familie is geweest. Vele van deze ingrediënten of gerechten kwamen zomaar op zijn pad, maar allemaal vertegenwoordigen ze een stukje van de Vietnamese eetcultuur.

Maxim de Heer is socioloog en alumnus van de Reinwardt Academie. Hij is in Palermo, Sicilië op veldonderzoek geweest om de rol van voedsel en het belang van culturele identiteit binnen de context van migratie te ontdekken. Sicilië is hier de aangewezen plek voor omdat dit voor veel migranten de eerste voet aan Europese bodem is, waarbij ook goed te zien is dat voedsel vaak een grote rol speelt bij in het emotioneel welzijn en het vinden van nieuwe sociale contacten. Eten heeft voor veel mensen dus een grotere functie dan alleen voeden.

Tijdens het intermezzo vertelde Firoza over een Amsterdamse tijdcapsule die recentelijk de grond in is gegaan, waarin ook matcha en kroketten terug te vinden zijn. Het publiek werd uitgenodigd om via een Mentimeter te laten weten welk ingrediënt of gerecht zij in deze tijdcapsule vinden thuishoren. De antwoorden? Kroketten, matcha, stamppot, pokebowl en uiteraard… kaas! 

Het tweede panel stond in het teken van de verwerking van voedsel in de museale sector en werd ingeleid met de ‘jellybean challenge’ van Caro Verbeek. Hierbij kreeg het publiek een jellybean, waarbij het de bedoeling was dat zij deze eerst in hun mond stopten, met de neus dichtgeknepen. Na hier even op gekauwd te hebben mochten ze tenslotte hun neus openen, waarbij er een heel duidelijk verschil in smaak te merken was.

Caro Verbeek is zelf conservator in Kunstmuseum Den Haag, maar ook geurexpert. Mede dankzij haar is de tentoonstelling 'Grand Dessert – de geschiedenis van het toetje' tot stand gekomen. Echte desserts tentoonstellen was geen optie, omdat eten in musea niet is toegestaan, maar gelukkig was de ervaring van een toetje toch te recreëren door middel van geurenprofielen die zijn gemaakt in samenwerking met parfumeurs. Zelf strijdt Caro ervoor om geur ook toegekend te laten worden als erfgoed, zeker omdat informatie beter beklijft wanneer er meerdere zintuigen geprikkeld worden, zoals reuk. Zij zegt dat geuren gedocumenteerd zouden moeten worden op dezelfde manieren en in dezelfde database als erfgoed.

Door haar ervaring met de gebrekkige kookkunsten van studiegenoten en door het leren van nieuwe dingen over niet Nederlandse gerechten van internationale medestudenten, leerde Melissa Korn dat samen koken en experimenteren met eten zowel leuk als leerzaam kan zijn. Zij is mede-oprichter van de workshop 'Culinary Roots', waarbij mensen de gelegenheid krijgen om te experimenteren met gerechten die ze van huis uit hebben meegekregen. Hierbij wordt soms ook gekookt in stilte, zodat men echt kan voelen wat er met hun lichaam en geest gebeurt tijdens het koken van deze voor hen welbekende recepten. Zo wordt er door middel van eten een connectie gemaakt met waar je vandaan komt. Tijdens workshops wordt er soms ook gesproken over zwaardere onderwerpen als generationeel trauma.

Uiteindelijk gaat een workshop niet zozeer over het koken en de gerechten zelf, maar juist over de verhalen van de mensen die het uitvoeren. Je mag dus wel knoeien met het traditionele recept van je grootmoeder om het zo je eigen te maken. ''Laat anderen je niet wijsmaken wat je wel of niet bent.'' - Melissa Korn

Historicus en kok Siebren Houwer vertelde ons dat de authentieke Hollandse eetcultuur, die tegenwoordig door migratie alle kanten op gaat, misschien helemaal niet zo authentiek Nederlands is als gedacht. Zo blijkt uit een legende dat het recept van hutspot achtergelaten is door de Spanjaarden na de tachtigjarige oorlog, deze bestond oorspronkelijk uit iets andere ingrediënten dan vandaag de dag. Siebren Houwer doet onderzoek naar (middeleeuwse) kookboeken, hoewel hieruit vooral op te maken is wat de hogere klasse in het verleden at. De lagere klasse schreef zelden op wat zij aten, waardoor dit minder goed bewaard is gebleven. De beste manier om te herleiden wat het “normale volk” vroeger at, is om te bedenken welke ingrediënten er in die tijd makkelijk te verkrijgen waren, wat in het geval van de middeleeuwse Nederlander vooral penen, bonen, knollen en uien geweest zouden zijn.

Er werd geconcludeerd dat de rol van de erfgoedprofessional, het in leven houden van culinair erfgoed zou moeten zijn, op welke wijze dan ook. Eten is verbindend, inspirerend en ontzettend belangrijk. Na deze realisatie werd de Erfgoedarena afgesloten met een uitnodiging voor de borrel, waarbij de gesprekken op een kleinschaligere en persoonlijkere manier hervat werden.