Verslag Erfgoedarena: "De kunst van samenwerken"
geschreven door Reinwardt student Christy Kelderman
Nu de politieke kleur verandert, lijken er steeds meer vragen te ontstaan rondom de afhankelijkheid van subsidies, fondsen en de overheid in de culturele sector. Stel, we gaan terug naar de tekentafel. Hoe zouden we de sector dan voor ons zien?
Tijdens de Erfgoedarena op 13 november 2024 stond deze vraag centraal. De avond begon in een informele en gezellige sfeer met een diner. Dit was een perfecte gelegenheid voor studenten en sprekers om alvast iets meer over de noodzaak van het thema in gesprek te kunnen gaan.
In de Arena lagen lootjes klaar op de stoelen, deze zouden later op de avond een bijzondere rol spelen.
Na het welkomstwoord door Ayunda werd de avond geleid door Mirthe Frese – schrijver, programmamaker, presentator en performer. Het thema van de Erfgoedarena, ‘De kunst van het samenwerken’, richtte zich op de kracht van samenwerking, versterking en financiering in de sector. Welke mogelijkheden zien de sprekers in de sector? Zou er een wereld kunnen bestaan waar de sector geheel onafhankelijk en zelfredzaam is? Een sector waarbij gemeenschappen het draagvlak zijn?
Het eerste panelgesprek
Met Sarah Berckenkamp en Huib Haye van der Werf
De eerste spreker van de avond was Sarah Berckenkamp, alumna van de Reinwardt Academie. Na haar afstuderen werkte ze bij Museumnacht Amsterdam en is ze nu coach voor zelfstandige ondernemers. Daarnaast heeft ze zes jaar ervaring in de politiek.
Haar presentatie leidt ze in met de titel ‘Publiekslieveling’: hoe zou jij dit kunnen worden? In deze presentatie ging ze in op lessen die ze heeft geleerd, voornamelijk binnen het culturele ondernemerschap.
“Nobody owes you anything,” zei Sarah, een belangrijke les die ze zelf graag eerder had geleerd. Het is een fijne grondhouding om vandaan te komen. 'Sommige instellingen gaan er vanuit dat er een subsidie is; dit lijkt me niet verstandig, ook vanuit het idee dat de politieke kleur kan veranderen.’
Door middel van keynotes deelde ze tips, zoals het belang van jezelf onderscheiden, je publiek leren kennen en werk maken voor je publiek in plaats van alleen voor jezelf. Toch gaf ze toe dat dit laatste lastig kan zijn, omdat artistieke vrijheid ook een belangrijke drijfveer is.
Tijdens de discussie vanuit het publiek merkte een kunstenaar op dat artistieke vrijheid niet altijd vanzelfsprekend is: “Het moet jezelf gelukkig maken,” stelde diegene. Sarah vulde aan: “Als jij leert als kunstenaar om je werk zo te verkopen dat mensen denken: ‘wow, dat moet ik hebben’ en als jij die passie hebt, dan wordt het heel makkelijk om te verkopen.”
Huib Haye van der Werf, kunsthistoricus en curator, werd vervolgens uitgenodigd om op het podium te komen. Hij werkt nu als freelance schrijver, onderzoeker en adviseur.
“Niet elke kunstenaar heeft een ondernemend vermogen; dit kan je leren, maar soms ook niet. Dan zoek je dat vermogen op. Het is belangrijk om elkaar te helpen. Samenwerken is ook ondernemen, maar dan verandert het van een individuele actie naar een gemeenschappelijke actie. Het is zelfstandig ondernemen in een groep,” legde hij uit.
Huib benadrukte dat het essentieel is om een filosofie te ontwikkelen waarmee je je publiek aanspreekt. Hij stelde dat ondernemers hierdoor een voorsprong hebben op grotere culturele instellingen. Ook werd de ethische kant van financiering besproken: “Van wie neem jij geld aan? Is dat wel ethisch?”
Sarah voegde toe: “Het kapitaal voor culturele ondernemers zit in het publiek. Dit is het meest duurzame wat je kan hebben.” Ze gaf het voorbeeld van ‘fans’ van een kunstenaar die bereid zijn projecten financieel te ondersteunen puur uit liefde voor de kunst. Huib reageerde hierop: “Ik ben voor alle bedrijven, mensen, en vormen die zich willen inzetten voor de culturele sector. Alleen degenen die het geld aannemen bepalen of ze bijvoorbeeld geld willen van Shell of niet.”
Samenwerken is heel belangrijk in de culturele sector. Maar waarom precies?
“Jaarlijks studeren zo’n 800 mensen af aan de kunstacademies in Nederland,” vertelde Huib. Hij benadrukte hoe waardevol het artistieke denken van deze afgestudeerden kan zijn, zelfs als niet iedereen ervoor kiest om kunstenaar te worden. Volgens Huib ligt er een enorme kans in samenwerking binnen de sector.
“We zien steeds vaker dat studenten hun kunstenaarschap combineren met een andere functie. Die 800 afgestudeerden mogen zich realiseren dat ze een bijzondere expertise in huis hebben. Daarmee kunnen ze de wereld een stukje mooier maken."
Intermezzo: De Loterij
Later op de avond kwamen de lootjes op de stoelen aan bod. Het idee was dat instellingen die geld willen ontvangen, lootjes trekken voor een ‘hoofdprijs’. De instellingen die deze hoofdprijs hebben gewonnen, zijn de gelukkigen die iets mogen teruggeven aan de culturele sector. Tijdens de Erfgoedarena werd dit concept getest: het publiek schreef op de lootjes wat zij (in dit voorbeeld voor ‘de stad Amsterdam’) konden betekenen. De ingevulde lootjes werden enthousiast verzameld in een grote pot. De drie winnaars werden met champagne onthaald en mochten op het podium hun aanbod toelichten. Zij boden diensten aan zoals vrijwilligerswerk en koken, die zij in dit lotingsconcept zouden uitvoeren.
Panelgesprek twee
Met Ayra Kip en Alexander Ramselaar
Een van de volgende sprekers was Ayra Kip, schrijver, cultureel curator en fondsenwerver. Samen met haar tweelingzus leidt ze KIP Republic, een organisatie die zwart cultureel erfgoed zichtbaar maakt via multidisciplinaire projecten. Ze is medeoprichter van ‘Free Heri Heri for All’, een project dat ontstond uit een behoefte om te herdenken tijdens de coronaperiode. “Juist nu (coronaperiode) is het moment dat we een gesprek moeten hebben over ons koloniale verleden. The Black Lives Matter-beweging is een manifestatie van iets wat vanbinnen zit. Keti Koti is juist nu nodig,” zei Ayra.
In 2020 werden dankzij vele sponsors en vrijwilligers op Keti Koti maar liefst 4000 Heri Heri-maaltijden gratis uitgedeeld in heel Amsterdam. Ayra benadrukte hoe belangrijk het is om een collectieve aanpak te hanteren: “Iedereen voelde dat er iets moest gebeuren met de herdenking. Iedereen werd stakeholder: iedereen denkt na over wat ze toe kunnen voegen aan de tafel. (…) Normaliter als ik een idee heb ga ik eerst nadenken over wie ervoor gaat betalen. Maar nu was mijn eerste reactie; maakt niet uit, iemand gaat het betalen’’.
De laatste spreker van de avond was Alexander Ramselaar. Met een achtergrond in bedrijfseconomie en meer dan 22 jaar ervaring in de financiële en vastgoedsector, heeft hij zich gespecialiseerd in financiering en vastgoed binnen de culturele en creatieve sector. Naast zijn werkzaamheden voor Cultuur+Ondernemen zet hij zich in voor verschillende culturele organisaties en initiatieven die het culturele klimaat in Nederland willen versterken.
“Geld is uiteindelijk een middel; het begint altijd met een goed idee. Je deelt het met elkaar, en dan komt het wel. Ze zeggen wel eens: ‘Ik vroeg om geld en kreeg advies.’ Maar als je het omdraait – ‘Ik vroeg om advies en kreeg geld’ – draait het uiteindelijk om samenwerken.”
Alexander ging dieper in op het belang van samenwerking binnen het private domein en de rol van een gezonde financieringsmix. Hij benadrukte dat cultureel ondernemerschap een essentiële aanvulling kan zijn op traditionele financieringsbronnen zoals subsidies en fondsen.
Ayra vulde aan: “There are things that grow the business, and there are things that grow the movement.” Ze benadrukte hoe belangrijk het is om kritisch te kijken naar samenwerkingen. "Ik ben me steeds bewuster geworden van mijn keuzes bij het aangaan van een samenwerking. Wat levert deze organisatie mij? Is het oprecht, of willen ze gewoon een check box aftikken? (…) Het project ging in essentie om verbroedering, het inclusief maken van de herdenking. Dit kun je ook doen zonder dat de Nederlandse bank je steunt.’’
Reflectie en Afsluiting
De avond benadrukte het belang van verder denken dan alleen subsidies. Cultureel ondernemerschap kan een duurzame toekomst vormen voor de sector. En waarom zou een verdienmodel binnen de sector zo slecht zijn? Door ze te omarmen en samen te werken kunnen nieuwe, inspirerende projecten ontstaan. Hiernaast kan er ook geld aangenomen worden van instellingen die de kunst en cultuursector willen supporten, alleen zou het aan de sector moeten zijn om de keuze te maken van wie je het geld aanneemt.
De avond werd afgesloten met een borrel, waar de sprekers en het publiek verder konden napraten over ‘De kunst van samenwerken'.
De foto's zijn gemaakt door David Stegenga en kun je nu hier bekijken. Benieuwd naar de volgende Erfgoedarena? Deze vindt plaats op 12 maart 2025. Inschrijven kan via deze link.